Het Keizerwaard Orgel, ook wel "Magic Organ" genoemd staat nu te pronken in het museum Beeld en Geluid te Hilversum
Het orgel van Jaap Keizerwaard was vooral in de jaren zeventig van de vorige eeuw onder de naam
'Magic Organ' zeer geliefd en beroemd.
Het was de tijd dat er betaalbaarder elektronisch orgels in de huiskamer verschenen.
Dit 'Magic Organ' was alleen wel veel geavanceerder qua electronica dan de orgels in onze huiskamers.
Het had drie manualen/klavieren.
En er kwamen superieure, magische klanken uit dankzij een enorm aantal registers en andere mogelijkheden.
Het brein achter dit orgel was Jaap Keizerwaard.
Een elektrotechnicus in hart en nieren die de passie had om een bijzonder eigen orgel te maken.
Jaap Keizerwaard is op 9 februari 2019 op bijna 90-jarige leeftijd overleden.
 |
 |
| Jaap achter zijn zelf gebouwde orgel | Jaap Keizerwaard en Cor Steyn |
Jaap Keizerwaard en het Magic Organ
Op zijn achttiende had Jaap het diploma radiotechnicus op zak. Toentertijd was hij al bezig met elektronische experimenten en dat ging dan vooral om toongeneratoren en andere elektronische muziekinstrumenten. Herinnert u zich de Kermisklanten nog? Henny en Coby hadden met hun accordeonmuziek een groot aantal successen. Kenmerktend was het toontje dat zo mooi meeklonk in hun muziek. Dat was hun visitekaartje. Ook dit toontje werd al jong ontworpen en gemaakt door Jaap Keizerwaard.
Jaap was een van de eerste elektronische orgelbouwers. De eerste bouwer van een - in opzet veel kleiner - electronisch orgel in Nederland was ene zekere heer Van Vrijberghe de Coningh.
Het eerste orgel dat Jaap bouwde was een orgel met twee manualen. Het was de tijd dat de Eminent-fabriek ook met electronische orgels aan de weg begon te timmeren. Dit eerste orgel van Jaap is in 1959 een keer te horen geweest in het NCRV programma “Mijn Hobby”.
Maar toen Jaap dit orgel af had, wilde hij al gauw een groter orgel bouwen. Een orgel met meer mogelijkheden en met zeker drie manualen. Het eerste orgel werd verkocht aan een particulier.
Jaap’s grote inspiratie ging uit naar een theaterorgel, maar dan in elektronische vorm. Een echt theaterorgel met pijpen, toycounter en andere percussie-instrumenten ging niet passen in huis en daar ging het Jaap ook niet om. Elektronica, dat moest het worden. Vooral zijn bezoek aan de beroemde Engelse badplaats Blackpool, waar de even beroemde Reginald Dixon op het theaterorgel van de Tower Ballroom speelde, maakte Jaap nog enthousiaster dan hij al voor zijn plan was.
Het idee over hoe het 3-manuaals orgel eruit moest komen te zien groeide. Om dit te realiseren moest wel bijna alles eigenhandig gemaakt worden. Heel veel onderdelen waren niet te koop of niet eenvoudig te vinden. Het was nog niet de tijd dat je alles 'online' kon bestellen. En dat illustreert maar weer eens hoe je vroeger veel meer handelingen moest verrichten om ideeën te verwezenlijken.
Zo zijn bijvoorbeeld alle toetsen stuk voor stuk uit massief perspex gezaagd, gevijld, gepolijst enz.
Geen machines die het ‘even’ deden. Houten toetsen, zoals de meeste orgels hadden, was geen optie.
De toetsen moesten natuurlijk ook bevestigd worden aan metalen beugels. Ook die werden door Jaap ontworpen. Hij deed alleen al ruim een jaar over de drie manualen. Het werk moest allemaal in de vrije tijd gedaan worden. Jaap had namelijk met zijn vader een elektronicazaak en daar moest ook hard gewerkt worden.
In 1963 was het orgel uiteindelijk speelklaar en kon het echt gebruikt worden. Echt klaar vond Jaap het orgel eigenlijk nooit: hij bleef eraan werken om het steeds verder te verbeteren.
Cor Steyn en het Magic Organ
De bekendheid van het orgel begon toen op een gegeven moment een muziekdistributeur uit Veenendaal het orgel hoorde. Hij was zo enthousiast dat hij Jaap beloofde zijn best zou doen om de toen landelijke bekende Cor Steyn uit te nodigen om op dit orgel te spelen. Jaap had hier wel steeds op gehoopt, maar zo'n beroemdheid als Cor Steyn leek hem toch wel wat hoog gegrepen. En toch gebeurde het echt. Want Cor Steyn kwam langs! Samen met de producer John Möring van platenmaatschappij Bovema.
Cor Steyn gaf later toe dat hij oorspronkelijk wat nuchter binnenkwam. Hij had wel eens meer op experimentjes gespeeld. Maar hij had ook hier gedacht: "Wie weet is het wat". En toen Cor het orgel zag er en op ging spelen, kwam hij er al gauw achter dat dit inderdaad iets bijzonders was. Hij was zelfs zo enthousiast dat nog dezelfde middag afspraken gemaakt werden om een elpee te maken met het orgel. Binnen een maand lag deze elpee al in de winkel te koop.
Het werd best een spannende tijd voor Jaap: op weg naar de VARA-studio in Hilversum met het orgel. “Ik kom het orgel brengen waar Cor Steyn op gaat spelen”, zei Jaap dan als jonge man.
"Hoe kan dat nou toch, komt die jongen een orgel brengen? Die kan nooit beter zijn dan de orgels die wij in de studio hebben staan.", hoorde hij dan menigeen denken.
Maar daar kwamen ze dan gauw van terug wanneer Cor op het orgel ging spelen. Er werd meteen een week lang programma’s met het orgel opgenomen.
Vlak daarna volgden opnamen met Cor Steyn en niemand minder dan Tom Manders, alias 'Dorus' in het “Saint Germain des Pres” in Amsterdam. Dat is ook waar het orgel de meeste bekendheid door verwierf, Dorus heeft veel prachtige shows gegeven met “meneer Steyn” als muzikaal begeleider.
Wie herinnert zich niet de beroemde “Dans om de Rinkelbom”? Het was de tijd dat het orgel tot “Magic Organ” werd omgedoopt en werd gebruikt voor optredens in binnen- en buitenland (o.a. München).
Op 17 november 1965 overleed Cor Steyn plotseling aan een hartaanval. Ook voor Jaap was dit een enorme schok. Hij moest het orgel wel een poosje met rust laten. Zozeer was het Magic Organ het orgel van Cor Steyn geworden. Jaap had veel te danken gehad aan Cor en wilde even pas op de plaats maken. Voorlopig mocht niemand meer op het orgel spelen.
Pas een tijd later, toen Jaap wat meer had berust in de situatie, zijn er toch weer andere bekende organisten geweest die op het orgel gespeeld hebben. Reginald Dixon, Bernard Drukker, Stef Meeder, Joop Walvis en Jan van Weelden hebben ook opnamen gemaakt met het orgel.
Toen het orgel ook gebruikt ging worden voor grote samenzangev enementen met o.a. Jan van Weelden als organist, besloot Jaap om het orgel ook voor dit klassieker gebruik geschikt te maken.
Jan van Weelden zei over het orgel: “Het is een uniek orgel in Nederland en misschien zelfs wel over de gehele wereld.”.
Iets over de specificaties
Het Magic Organ dat vanaf dat moment weer het Keizerwaardorgel werd genoemd, heeft altijd beschikt over een enorme geluidsterkte. Daarbij wilde Jaap heel stellig het geluid absoluut niet mocht vervormen. Het orgel was zo krachtig in zijn volume dat tijdens samenzangevenementen in de Jaarbeurs van Utrecht de metalen wand- en plafondplaten meetrilden en resoneerden.
Jaap heeft jaren geëxperimenteerd met klanken en golven. Hij was altijd zeer kritisch en heeft daardoor ervoor gezorgd dat het orgel over heel bijzondere en zuivere klanken beschikt. De meeste orgels hebben - ook nu nog - registerklanken die een paar verschillende toonhoogten hebben. Denk aan 16-voet, 8-voet, 4-voet (16”, 8”, 4”) en de betere orgels kenden ook de 5 1/3” en de 2 2/3”. Maar Jaap ging veel verder. Zo hebben de fluitregisters op het Magic Organ bijvoorbeeld 14 verschillende mogelijkheden t.w. de Flute 16”, 8”, 4”, 2 2/3”, 2”, 1 3/5”, 1 1/3”, 1 1/7”, 1”, 8/9”, 4/5”, 8/11”, 2/3” en 1/2" . Op een stuk papier en met experimentjes dacht Jaap deze klanken uit. Heel precies, gelet op de zuiverheid van de klank. Dus niet alleen de zuivere toonhoogte. Maar met echt intoneerwerk dus.
Nog een getal: er zitten ruim 900 transistoren in het orgel, of beter gezegd in de generatorkast. De speeltafel werd een “schakelaarkast” die alle commando’s geeft aan de grote kast die ernaast staat. Deze generatorkast kreeg meerdere grote verticaal staande modules met vele printjes met elk weer vele componenten erop.
Vol trots vertelt Jaap over het krachtige vermogen van het orgel. Een huiskamerorgel kent een versterker met een soms twee uitgangen. Zijn orgel kreeg 18 geluidsversterkers en 10 grote luidsprekerboxen met kanjers van speakers van elk 50 Watt.
Zelfs de grote voetpedalenbak werd uitgestuurd met twee aparte versterkers en twee aparte boxen.
De registers zijn heel specifiek over de kanalen verdeeld. Precies uitgerekend zoals Jaap het wilde.
Het is zo verdeeld dat je met combinaties van klanken een heel breed geluidenspectrum kreeg.
Het orgel zit propvol met toongeneratoren, meer dan 400 vrijlopende, die allemaal apart van elkaar gestemd kunnen worden. Dankzij deze mogelijkheid kan het orgel net als een authentiek theaterorgel “pijp voor pijp” gestemd worden.
Het orgel is er nog steeds. Het heeft jaren in de voormalige werkplaats naast Jaap's huis in Berkel en Rodenrijs gestaan. Met regelmaat kwamen met name Engelse theaterorganisten nog bij Jaap en zijn vrouw langs en dan namen zij altijd graag weer even plaats op de orgelkruk van dit fantastische orgel.
De tijd staat echter niet stil: later jaren hoorde Jaap bijvoorbeeld over de mogelijkheden van 'Midi' op een orgel. Hij vond dit een interessante aanvulling en bouwde in het bovenste manuaal de mogelijkheid van een Midi-aansluiting.
Jaap en zijn technische vrienden waren het er wel unaniem over eens. Het is een mooie aanvulling, maar het blijft bij dat ene manuaal.
Want het Magic Organ moet magisch blijven en zijn eigen karakter blijven behouden!
Het orgel staat nu in het museum Beeld en Geluid te Hilversum om altijd behouden te blijven. Dat was een gekoesterde wens.
