Het Compton Theaterorgel heeft natuurlijk een rijke geschiedenis wat zo'n prachtorgel natuurlijk ook verdient.
Van 2 december 1983 tot en met 3 december 2003 speelde het Compton 3/11 theaterorgel in de Concert- en Gehoorzaal te Middelburg. Het is misschien interessant om eens stil te staan bij een stukje geschiedenis van dit instrument.
 

Even korte cijfers: 1935 – 1961 De Majestic Cinema in Rochester; 1961 – 1981 Roman Catholic Church in Orpington-Kent 1981 – 2005 Concert- en Gehoorzaal te Middelburg 2005 - tot ver in de toekomst ;-) Draaiorgelmuseum te Haarlem. We gaan dan terug naar 1935 toen het orgel gebouwd is.

The John Compton Organ Company

De vraag naar theaterorgels in het begin van de vorige eeuw resulteerde in de fabricage van deze orgels in verschillende delen van de wereld.
Het pijpwerk was, onverschillig welk fabricaat, allemaal van gelijkwaardige constructie en karakter.
Gebaseerd op de romantische stijl van de klassieke orgels rond 1900.
De elektrisch aangedreven windvoorziening was technisch gezien in een ver ontwikkeld stadium in de tijd, dat dit type “unit”orgel – ook wel “extention”orgel genoemd – geaccepteerd werd als het meest geschikte orgel voor theaters.
De elektromagneetjes, nodig om de windvoorziening voor de pijpen in de windladen te sturen, hadden het predikat “betrouwbaar” gekregen.
Afgezien van dergelijke elektro-pneumatische akties voor de pijpen en percussies, werden dergelijke mechanismen ook gebruikt voor het zogenaamde multi-kontakt relais. Het relais, met als funktie het centrale schakelsysteem tussen de speeltafel en het pijpwerk, is te vergelijken met de funktie van de telefooncentrale als centrale schakel tussen abonnees in een telefoongesprek.
Orgelbouwers baseerden de relais op het systeem als ontwikkeld door Würlitzer, naar de ideeën van de Engelsman Robert Hope Jones. Dit systeem had echter zeer veel ruimte en windtoevoer nodig en was dus zeer kostbaar.
John Compton startte als enige orgelbouwer experimenten met een systeem, dat directe elektro-magneetjes toepaste en de dure windvoorziening met haar pneumatische akties overbodig maakte.

v.l.n.r.: Pedaal, Accompaniment, Great, Solo.

Het “direct-electric” relais van Compton was zo compact, dat het in een smalle kast tegen een muur gezet kon worden.

Als extra voordeel bracht dit systeem met zich mee, dat de controle en het justeren van kontakten kon geschieden terwijl het orgel geheel funktioneerde.
Bij orgels van andere fabrikanten moest eerst de windtoevoer worden afgesloten.
De fabrikanten pasten het pneumatisch systeem ook toe in de speeltafel voor de bediening van de registers, registerwippers, enz.
John Compton was de eerste, die de “all-electric” speeltafel introduceerde, door ook hier weer elektro-magneetjes voor deze funkties toe te passen. 

Het technisch team heeft al heel wat uurtjes/dagen/maanden gestoken
in de wederopbouw van het orgel. Het is al heel ver gevorderd.

Om u te laten delen in deze voortgang van dit orgel, hier onze belevenissen.
 Deze pagina bevat aardig wat foto's. Dit betekent dat het inladen van deze pagina iets langer zal duren bij langzamere internetverbindingen.

In september, oktober 2005 hoorden we van onze vriend en NOF- bestuurslid Jan de Boer dat het Compton orgel in Middelburg uitgebouwd moest worden en of wij daarbij wilden helpen.
Wij zeiden daar spontaan ja op en op 4 november 2005 begonnen we enthousiast met behulp van een aantal bestuursleden en leden van de Zeeuwse Theater Orgel Stichting met het uitbouwen, met een huisje op een camping als uitvalsbasis. Al dat reizen vonden we maar tijdverlies.
Op 11 november kwam een van de helpers met een grote vrachtwagen voorgereden en onder grote belangstelling van de lokale radio begon de verhuizing.
Na het overgrote deel van de onderdelen als pijpen, windlades e.d. bij de opslagruimte in Hillegom te hebben gebracht, zijn we naar het einddoel gereden: het Kunkels Museum te Haarlem.
Terwijl er werd overlegd over de bouw van de orgelkamers zijn we alvast begonnen met het reviseren van de windlades: magneetkapjes controleren op roest en schoonmaken, de magneten testen en kapotte repareren, de balgjes verwijderen en schoonmaken en de lijm- en pakkingresten uit de windlade verwijderen om de nieuwe balgjes zo snel mogelijk weer terug te kunnen plaatsen.
Dat moest zo nauwkeurig mogelijk gebeuren om de kleppen goed hun luchtgaten af te laten sluiten. Gebeurd dit niet en je zet de pijpen terug en de wind aan: het orgel begint uit zichzelf te spelen, de zogenaamde ‘hangers’. Gevolg is een hoop extra werk, vaak in de meest onmogelijke houdingen.

Compton Haarlem Techniek

Nieuwe dispositie na revisie speeltafel in 2013

Serienummer: A 276

Speeltafel: 3 manualen + pedaal
Het pijpwerk staat opgesteld in 2 kamers.
 

Het balgensysteem van de Steck piano die aan het Compton orgel gekoppeld zit, was hard aan revisie toe. Loszittende trekstangen en lekkende balgen waren de problemen en ondanks deze gebreken deed de piano het nog best goed.

Niet gehinderd door enige kennis en behept met het knutselvirus heb ik dit karwei op me genomen. Omdat ik niet wist wat ik allemaal tegen zou komen heb ik het hele balgenblok mee naar huis genomen en naar de zolder gebracht.

Het blok bestaat uit 4 windlades die boven elkaar gemonteerd zijn.

De gedachte was dat de balgjes op de windlade gelijmd zaten, maar dat bleek dus niet zo te zijn. Ze waren met schroeven vanuit de binnenzikant van de windlade vastgezet en moesten dus alle windlades geheel uit elkaar genomen worden.

Tot overmaat van ramp moesten alle magneten losgenomen worden omdat ze een schroef van de balg afdekten.

Verder bleek dat de binnenbalgen ook in een niet al te beste conditie verkeerden en dus ook vervangen moesten worden. Wat een niet al te moeilijke klus leek te zijn, ontaarde in een grote revisie.

Alle balgjes werden ontdaan van het leer en daartoe moesten de zijlatjes verwijderd worden; ongeveer 1400 roestige spijkers heb ik moeten verwijderen.

Veel zijlatjes sneuvelden en ook bleken nogal wat plankjes van de balgen gespleten te zijn; onze "timmerman" Eef heeft een aantal nieuwe plankjes gemaakt van de restanten van een trapleuning die hij gered heeft uit het CBS gebouw!

Ook maakte hij een flink aantal nieuwe zijlatjes en als laatste alle latjes die de balgjes aan de trekstangen koppelen.

Het beleren van de 85 balgjes was een hele klus maar was goed te doen, nadat ik wat instructies had gehad van Theo.

De binnenbalgen was een ander verhaal; het is moeilijk uit te leggen maar de foto's laten zien hoe dat systeem in elkaar zit.

Om deze te vervangen moest al het oude materiaal verwijderd worden; gelukkig was het mooi weer en kon ik deze werkzaamheden buiten doen.

Het monteren van de binnenbalgen was niet zo eenvoudig; voordat het leer op de plank gelijmd werd, moest onder het leer een schijf gelegd worden waar later de kleppenstang aan bevestigd moest worden. Foto's geven een indruk hoe een en ander in elkaar zit.

Nadat alle balgjes gelijmd waren en de binnenbalgen ook klaar waren kon met de opbouw begonnen worden. Het was moeilijk om de windlades luchtdicht te krijgen omdat veel schroefgaten uitgelubberd waren en het houtwerk vaak gespleten.

De bedrading naar de magneten heb ik ook gefatsoeneerd en de aansluitingen voorzien van soldeerlippen om een beter contact te verkrijgen. Ook werd de aansluiting van de luchtvoorziening vervangen.

Ik ben er ongeveer 6 weken mee bezig geweest en vóór het begin van het seizoen kon het blok weer in de piano gemonteerd worden en werden alle trekstangen met behulp van zelfborgende moertjes aan de balgen gekoppeld en afgesteld.

Als laatste werden de kleppen afgesteld; elk balgje heeft een inlaat- en uitlaatklep.

De inlaatklep zit in de windlade en moet dus goed afgesteld worden voordat de windlade dicht gaat; de uitlaatklep zit aan de buitenzijde van de windlade en hiermee wordt de juiste werking van de balg afgesteld.

Intussen is er een concert geweest met Len Rawle en Eddie Ruhier en de piano heeft zich kranig geweerd.